Java e punës katër-ditore shpesh paraqitet si një ide e guximshme dhe shkatërruese – diçka që qeveritë duhet ta miratojnë me ligj ose kompanitë duhet të ristrukturohen rrënjësisht për ta zbatuar.
Por në Holandë, është rrënjosur në heshtje dhe organikisht. Jo si një ndryshim i madh politikash, por si një evolucion kulturor që tani po e bën fuqinë punëtore holandeze një nga më efikaset në kohë në Evropë.
Sipas një raporti të kohëve të fundit nga Financial Times, holandezët nuk e miratuan me ligj një javë pune katër-ditore – ata u futën në të, falë dekadave të politikave të punës, normave shoqërore dhe një fokusi në ekuilibrin midis punës dhe jetës.
Një revolucion i ngadaltë i rrënjosur në zgjedhje dhe fleksibilitet
Sipas të dhënave të Eurostat për vitin 2023, Holanda tani ka javën mesatare të punës më të shkurtër në Evropë, me vetëm 32.2 orë. Kjo është pothuajse katër orë të plota më pak se Franca (36 orë) dhe madje edhe më poshtë se Gjermania (34). Sipas të gjitha masave, kjo barazohet me një javë pune de facto katër-ditore për një pjesë në rritje të popullsisë.
Ajo që është më e jashtëzakonshme është se si ndodhi kjo. Nuk ka mandat kombëtar, asnjë reformë gjithëpërfshirëse. Në vend të kësaj, punëtorët kanë zgjedhur gradualisht orë më të shkurtra kur u është dhënë mundësia.
Ky trend rrjedh nga një angazhim i gjatë holandez për punë me kohë të pjesshme dhe kontrata fleksibile punësimi, veçanërisht për prindërit dhe kujdestarët. Dhe këto nuk janë punë me paga të ulëta dhe siguri të ulët. Sipas Fondacionit të Javës 4-Ditore, shumë punëtorë holandezë zgjedhin ta shkurtojnë punën e tyre në më pak ditë, shpesh duke mbajtur paga me kohë të plotë ose duke punuar pak nën pragun e orarit të plotë.
“Unë punoj pesë ditë dhe njerëzit më kritikojnë për këtë,” tha për Financial Times Bert Colijn, një ekonomist në ING. Kjo thotë shumë për sa thellë është ngulitur ky model në strukturën kulturore.
Produktivitet i Lartë, më pak orë, paga të mira
Një frikë e zakonshme e lidhur me orët e reduktuara është rënia e produktivitetit. Por përsëri, Holanda i kundërvihet trendit. Sipas Eurostat, punëtorët holandezë gjenerojnë 45.3 euro prodhim në orë, duke tejkaluar Spanjën (29.4 euro) dhe duke mbajtur ritmin me ekonomitë e mëdha si Franca (59.9 euro) dhe Irlanda (mbi 60 euro). Kjo nuk është një arritje e vogël për një vend ku shumë punonjës punojnë dukshëm më pak orë.
Pagat gjithashtu po qëndrojnë të qëndrueshme. Nëse po kërkoni paralele, mund të merrni në konsideratë modelet skandinave të punës, ku puna me kohë të pjesshme është e zakonshme dhe e integruar mirë në ekonominë e gjerë. Por edhe ata nuk e kanë përqafuar strukturën katër-ditore ashtu siç kanë bërë holandezët, të paktën jo pa programe zyrtare ose stimuj shtetërorë.
Pa ligje, pa mandate – Vetëm norma në zhvillim
Ky ndryshim nuk është rezultat i një dekreti qeveritar. Në fakt, nuk ka asnjë kornizë ligjore që zbaton një javë pune katër-ditore në Holandë. Në vend të kësaj, ajo është produkt i dekadave të vendimeve graduale politike që synojnë mbështetjen e jetës familjare, barazisë gjinore në punësim dhe fleksibilitetit në të gjithë sektorët.
Shumë nga këto politika datojnë që nga vitet 1980 dhe 1990, kur qeveritë holandeze të njëpasnjëshme e bënë më të lehtë për punëtorët – veçanërisht gratë – të zgjidhnin role me kohë të pjesshme pa humbur përfitimet ose sigurinë e punës. Me kalimin e kohës, kjo krijoi një kulturë ku puna me më pak orë nuk mbante një stigmë. Kjo trashëgimi duket se po jep fryte sot, jo vetëm në kënaqësinë personale, por edhe në metrikat kombëtare të produktivitetit.
A mund të funksionojë modeli holandez diku tjetër?
Kjo është pyetja që tani po bëhet në të gjithë Evropën dhe më gjerë. Shumë kompani në Mbretërinë e Bashkuar dhe SHBA kanë testuar javën katër-ditore me rezultate premtuese, por ato shpesh përballen me pengesa strukturore: ligje të ngurta të punës, shqetësime për produktivitetin ose thjesht pikëpamje të modës së vjetër në lidhje me “punën me orë të tëra”.
Ajo që e dallon rastin holandez është qasja e saj nga poshtë lart. Punëtorët bënë ndryshimin, jo politikanët. Punëdhënësit u përshtatën, jo sepse ishin të detyruar, por sepse kishte mirëkuptim. Dhe ekonomia nuk ka vuajtur për këtë. Për vendet e tjera që kërkojnë të ndjekin shembullin, mësimi mund të jetë ky: mos prisni për legjislacionin – filloni duke rimenduar fleksibilitetin. Siguroni kushtet e duhura dhe fuqia punëtore do të bëjë pjesën tjetër.
