Në Prekaz të Epërm varri mbi treqindvjeçar i Prekë Kuçit
Gjurmëve të identitetit tonë të lashtë kombëtar
Sot, më 15 Tetor 2016, me djalin e axhës, Nasufin, ia mësymë Prekazit të Epërm. Dhe, para xhamisë, objekti i se cilës deri më 1938 kishte qenë selia e Komunës së Prekazit, na priste kushëriri ynë, profesori i filozofisë dhe shkencave politike në Universitetin e Prishtinës, Blerim Latifi. Kohë më parë kishim lënë një takim të tillë pune gjurmimi e hulumtimi. Kaherë e kam thënë dhe e kam vërtetuar së, i pari ynë, pra i fisit Kuç të Drenicës, ka qenë Prekë Kuçi, nga i cili mori emrin Prekazi. Ai, diku kah fundi i shekullit 17 apo fillimi i shekullit 18, e themeloi këtë vendbanim. Emri Prekaz u krijua nga format thirrore të emrit Prekë: “I Prekajve”, “Prekaj”, “Prekas”, “Prekuç”, “Prekaz”. Kisha dëgjuar se i dihet edhe varri, por unë nuk e kisha parë dhe nuk e dija se ku gjendet. Dhe, gjatë zhvarrimit të eshtrave të nënës së Azem Galicës, Nënë Sherifes me bija e mbesa, më 18 Gusht 2016, në bisedë me Blerimin, mora vesh se ai, në bazë të rrëfimeve të pleqve e të parëve të tij,e dinte saktë atë varr.
Vendvarrimi i Prekës dhe Licës
Kështu që, sot, mbase i erdhi radha konkretizimit të kësaj nisme të mbarë, e cila lë të shërbejë si gur i parë i një ngrehine më të madhe për shënjimin e këtij përkujtuesi mjaft të rëndësishëm të historisë sonë…
Dhe, ç’të shohësh?!
Një oazë qetësie hyjnore, një lugajë në formë konike, një fole zanash. Në fund të saj, një si bunacë e ligatinë butësie, gufonte gurgullueshëm uji bilur. Një kompleks i mbërthyer livadhesh, si gërshetë nimfash, rrethuar me ara gjatoshe e, aty-këtu, ndonjë copë mali si baloshë larushe. E gjithë kjo brenda një emri: ATAVA.
Tej, lart në kodër, në një arë djerrinë, një dardhë dredharake dhe gjysmë e tharë. Aty, tek rrënjët e saj, dikur moti kishte qenë trualli i të parëve të Prekazit…
Në të mëngjër, po në një arë të papunuar moti, pronë e pasardhësve të Ahmet Delisë, nën hijen e dy dardhave të egra, njëra e tharë fare, e midis ferrave kulumbrie e drizave përzier me lule, pushonin dy varre të vjetra e gati të mbuluara nga tisi harrestar. Aty ishin paqësuar këtu e më shumë së tre shekuj më parë, dy shpirtrat e të parëve të fisit Kuç të Drenicës, Preka e Lica. Ja edhe gurët e zverdhur nga myshqet e të mbuluar nga bari…
Gurët e varreve gati të mbuluar
Dhe, tek sodisnim kujdesshëm ata gurë që dëshmonin lashtësinë e etnitetit tonë kombëtar, në vesh më oshtinin ca si zëra të mekur lashtësie:
…Dikur moti, këtu erdhi e u ngulit Preka me një nipi të vetin, me Kolën, djalin e Bibës, i cili kishte ngelur në betejën e Kuçit në Mal të Zi. Një vëlla ishte ndalur në Bërjakë të Kolashinit e shumë anëtarë të tjerë ia kishte ngrënë lufta kundër anadollakëve. Me të kishin ardhur edhe dy vëllezër: Obri e Luta. I pari, Obri, zuri vend pak më tutje dhe e formoi Obrinë, ndërkaq tjetri, Luta, që ishte punëtor i madh, u vendos në Lug të Baranit, në Lutogllavë.
-Do të të martojë edhe njëherë, o baca Prekë, – i tha një ditë Kola si për mahi të ungjit, Prekë Kuçit.
-Jo, biro jo, tashti po u afrohem të gjashtëdhjetave!- qeshi ai, pa e marrë seriozisht fjalën e nipit, i cili ishte edhe shakaxhi i madh.
Por, jo, ai kësaj radhe e kishte pasur me gjithë mend. Dhe, doli në kodrat përballë vendit ku sot shtrihet fshati Klinë e Eperme. Në një arë, po lëvronte me qe Marku. Ashtu, shpat me shpat, malësorçe, ndërruan ca llafe: “O Mark, a ma jep motrën Licë për bacin Prekë?”. “Po e pyes babëlokun!”. Dhe, pas pak, del nga kulla e ia lëshon një zë: “O nipi i Prekës, na qoftë për hair miqësia. Eja në kullë dhe na e sjell një dash të pjekur e një bucelë raki”.
Kështu, koha rridhte lumë e shtëpia e Prekës rritej e zgjerohej me djem e vajza e me nipa e mbesa…
Një ditë edhe Kola u largua nga këtu. Kaloi disa kodra më tutje, atje në lindje, në shkrepat bri Qyqavicës dhe e krijoi vendbanimin e ri me emrin Galica…Aty pranë, në perëndim, u ndal edhe një nip, ku zuri embrion Tërnafci…Por, mos harroni, të gjitha këto vendbanime: Prekazi, Galica, Obria, Tërnafci dhe Lutogllava, edhe pse u shpërndanë, gjithmonë e ruajtën këtë lidhje e afërsi gjaku dhe kurrë nuk martohen mes veti…Kështu na erdhi rrëfimi i parë, përcjellë nga tregimtari e pleqnari i shquar Hazir Lutfiu (1895-1980).
…Preka me të shoqen, Licën, ishin të fundit që dhanë shpirt si të krishterë, andaj e lanë porosi që të varroseshin këtu të vetmuar. Bile, Preka kishte vdekur shumë më herët. Fëmijët e shumtë i rriti Lica. Ata, me radhë u konvertuan në fenë e re, në islam, e ajo jo. Vdiq e krishtere dhe u varros pranë të shoqit,- na vegohen edhe zëri tjetër i rrëfimtarit të dytë, Bajram Haziri, djali i Hazirit
***
-Është mirë që këto dy varre të rregullohen e këtu në ballë të tyre të vihet një pllakë përkujtimore. Janë të rralla rastet që vendbanimeve u dihen themeluesit dhe u ruhen varret e tyre, por Prekazi e kishte këtë fat- thotë Blerimi, i cili këto rrëfime i kishte dëgjuar sa e sa herë si fëmijë atypari, duke më kthyer në vete nga ajo botë, e ruajtur vetëm nga kujtesa popullore, e ku kisha tretur si në humbëtirën e pafund.
Autori i shkrimit dhe Blerim Latifi
-Kjo është një punë e mrekullueshme dhe nuk duhet pritur as edhe një ditë,- u zbraza unë si me gurgule, i entuziazmuar nga kjo mrekulli. Nuk ishte pak: Një dëshmi kaq e vjetër e etnisë sonë! Një dëshmi se sa i pafuqishëm ka qenë pushteti turk në Drenicë. Një dëshmi se sa suksesshëm u kemi rezistuar asimilimeve të pushtuesve të përtej Dardaneleve. Këtë e sforcojnë edhe toponimet që flasin vetë: Livadhi i Kolbibës në Galicë, Guri i Kuq në Abri, Arat e Kishës në Lagjen Mehaj të Prekazit, etj.
Blerim Latifi midis kushërinjve galicas Bedri e Nasuf Tahiri
Pra, shkurt e shqip, kjo nismë e mbarë, duhet përkrahur nga të gjithë vullnetmirët. Këto janë shenjat e identetit tonë real, që na rrëfejnë se cilët ishim dhe nga duhet të ecim si shtet, si komb dhe shoqëri.
