Këtë situatë gati e kishte krijuar diktatori Sllobodan Millosheviq, të cilit më vonë, në Krishtlindjen e vitit 1992, George Bush i Vjetër ia bëri me dije me kërcënimin se, nëse zbriste në Kosovë për qëllime të luftës – diçka që tashmë po e bënte në veri të ish-Jugosllavisë – amerikanët do të ishin aty për të mbrojtur shqiptarët dhe të tjerët që rrezikoheshin nga Millosheviqi. Lajmëtar i parë i kësaj vërejtjeje ishte vizita e senatorit Robert Doll, engjëllit Gabriel të Kosovës.
Shkruan: Enver Hasani
Në përmbledhjen me ese Momentet hyjnore të njerëzimit, Stefan Cvajg ndalet te kufijtë e shkrimit përballë përjetimit të drejtpërdrejtë. Ai thekson se shkrimet kanë peshë të madhe për ruajtjen e kujtesës dhe për transmetimin e ngjarjeve. Por asnjë fjalë e shkruar, sado mjeshtërore, nuk mund të riprodhojë plotësisht gjendjen shpirtërore, emocionet dhe atmosferën e çastit që e përjeton një brez i tërë. Ngjarjet e mëdha, të ndodhura në “çaste hyjnore”, janë të pakapshme në tërësi nga letërsia – shkrimi vetëm i afrohet, por nuk mund ta rikrijojë atë drithërimë origjinale. Këtë mund ta dinë vetëm ata që kanë jetuar atë kohë; ata, sa të jenë gjallë, do të memorizojnë gjendjen shpirtërore kolektive, shpresat dhe pritjet e një gjenerate.
Këta rreshta janë të një njeriu që ka përjetuar atë kohë, ditën me diell të 29 gushtit të vitit 1990, tridhjetë e pesë vite më parë, kur në Prishtinë zbarkoi Senati Amerikan, me në krye senatorin Bob Doll – hero amerikan i Luftës së Dytë Botërore dhe burrështetas i shquar, më vonë kandidat për president i SHBA-së në vitin 1996.
Kjo ditë ishte një ditë kthese drejt Kosovës së lirë dhe të pavarur. Vizita u bë e mundur falë politikës së matur e të pranueshme që prej gjashtë muajsh po udhëhiqej nga presidenti i ndjerë dhe historik i Kosovës, dr. Ibrahim Rugova, dhe mbi të gjitha, falë përpjekjeve titanike të mbështetësit të madh për çështjen shqiptare, amerikanit me origjinë arbëreshe, ish-kongresistit Xhozef DioGuardi, si dhe angazhimit të paepur të atdhetarëve të shumtë si Xhim Xhema, Hari Bajraktari, Sami Repishti etj. Duhet thënë se ishin këta burra që hapën dyert e Qeverisë dhe Kongresit amerikan, dhe që kishin sjellë liderët shqiptarë të Kosovës për të dëshmuar gjendjen e tyre në Uashington në korrik të vitit 1990.
Në vizitën në Prishtinë mori pjesë edhe Tom Lantos, një tjetër kontribues i njohur për kauzën e shqiptarëve, si dhe gjashtë senatorë të tjerë të Senatit të SHBA. Senatorët e tjerë dhe të gjithë ata patriotë shqiptaro-amerikanë i mbajnë mend paria e Kosovës së asaj kohe, ata që patën rastin t’i takonin; ndërsa Bob Doll mbahet mend dhe ndjehet ende nga e gjithë Kosova, nga shqiptarët që në atë kohë po shtypeshin pa mëshirë nga regjimi represiv serb i diktatorit Sllobodan Millosheviq, i cili në Kosovë instaloi një regjim dhune tipik për ish-kolonitë e viteve ’50, ’60 dhe ’70 të shekullit të kaluar.
Robert Doll dhe zbarkimi i Amerikës në Prishtinë
Atë ditë të nxehtë gushti, ateroi për herë të parë një avion amerikan, special dhe me ngjyrat e kaltra dhe të bardha, sikur të ishte një paralajmërim i ngjyrave të mëvonshme të flamurit të Kosovës. Robert Doll nga aty mori rrugën për në Hotelin “Grand”, ku duhej të zhvillohej takimi me udhëheqësit e Kosovës. Rrugës ai dhe kolegët senatorë panë vetëm policë e makineri represive policore – ushtarake serbe e jugosllave, si dhe civilë të shumtë shqiptar që kishin dalur anash për t’i pritur ata. Në dyert e hotelit e priti Momçillo Trajkoviq, një zyrtar komunist serb, që përfaqësonte diktatorin Sllobodan Millosheviq, për t’i uruar mirëseardhje senatorit Doll dhe kolegëve të tij dhe, më një ton ironik, për t’i thënë se edhe Serbia në Kosovë kishte qëllimin e njëjtë me senatorët amerikan – mbrojtjen e të drejtave të shqiptarëve të Kosovës. Në ndërkohë që Trajkoviq po fliste, me një përbuzje të pashoq, senatori Doll ia ktheu shpinën, sikur për t’i thënë “lëri ato gjepura”.
Në atë kohë, kishte gjashtë muaj që shqiptarët kishin organizuar një sistem paralel të jetës, në të gjitha sferat, ashtu si polakët pas ndarjes së tyre të fundit më 1795, por të bazuar në një rezistencë aktive e paqësore. Në këtë kuptim, shqiptarët, të paepur, refuzonin çdo integrim në sistemin kolonial serb të instaluar, dhe po mblidhnin prova që faktonin shkeljet brutale të lirive dhe të drejtave të tyre në ish-Jugosllavi. Këto fakte ua prezantuan senatorëve amerikanë, liderët shqiptarë të prirë nga presidenti historik Ibrahim Rugova, atë ditë të nxehtë gushti.
Pas vizitës, delegacioni amerikan u kthye në aeroport, ku sërish u prit nga Momçillo Trajkoviq, ikona e pushtetit represiv në Kosovë. “Liria dhe demokracia po vijnë,” i tha Robert Doll përfaqësuesit të regjimit serb në Kosovë, “deshët ju ose jo; jeni të përgatitur ose jo, kjo nuk ka rëndësi. Liria dhe demokracia po vijnë edhe këtu, në Kosovë.” Trajkoviq, me një cinizëm naiv, përsëriste fjalët e njëjta që ia kishin diktuar padronët e tij në Beograd: “Edhe ne jemi për demokraci e liri.”
Këto fjalë të senatorit Doll ishin krejt profetike, sikur të ishin fjalët e përfaqësuesit të Perandorisë Persiane Ahemenide, Kirit të Madh, që ua kishte kumtuar hebrenjve lajmin e kthimit të tyre në atdhe dhe rindërtimin e Tempullit të Dytë. Atë ditë të nxehtë gushti, senatori Doll dha kumtin e engjëllit Gabriel, kur u tha liderëve shqiptarë në Hotelin “Grand” se duhej të qëndronin në Kosovë pranë popullit të tyre, sepse demokracia dhe liria do të vinin edhe për ta; duhej të qëndronin në Kosovë për të ndërtuar “tempullin e tyre”, që nënkuptonte ndërtimin e jetës paralele, në mënyrë paqësore dhe pa dhunë, duke refuzuar çdo integrim në sistemin represiv serb.
“Engjëlli Gabriel” i Kosovës la të kuptohej se me Serbinë do të merrej Amerika, sepse ishte fillimi i Pax Americana. Këto fjalë mbushën shpirtërat e shqiptarëve plot shpresë dhe trimëruan çdokënd për të ndjekur rrugën e vetorganizimit paqësor për t’i rezistuar regjimit të instaluar serb në Kosovë.
Rugova, miti në krijim e sipër
Midis drejtuesve të Kosovës, lideri Ibrahim Rugova kishte shkëlqyer atë ditë, jo vetëm me prezantimin e gjendjes së rëndë të lirive dhe të drejtave të njeriut, por edhe me tolerancën e tij ndaj bashkëbiseduesve dhe ndaj vetë delegacionit kosovar, të cilit i printe. Këtyre të fundit, disa herë gjatë takimit, u kishte thënë të flisnin dhe të tregonin, ashtu si ai, gjendjen e rëndë të shqiptarëve në Jugosllavinë që po shpërbëhej.
Kërkesat e shqiptarëve ishin që Kosova të ishte e pavarur brenda Federatës Jugosllave, e cila ende mendohej se do të mbijetonte. Kur Doll i pyeti nëse pajtoheshin me këtë qëndrim, të cilin lideri Ibrahim Rugova ia kishte dhënë me shkrim senatorit, të gjithë njëzëri e pohuan të njëjtën gjë. Publikisht, kjo u perceptua si mbështetje pa rezervë e Amerikës për Rugovën dhe rrugën paqësore që ai po ndiqte.
Deri atëherë kishte pasur luhatje serioze në lidhje me rrugën që duhej ndjekur. Vizita e senatorëve amerikanë, me në krye Robert Doll, përfundimisht hoqi çdo dilemë mbi atë që dëshironte Amerika, shpresa jonë e vetme, atëherë dhe sot. Ajo donte aleatë besnikë në Ballkan, që promovojnë demokracinë dhe lirinë, jo dhunën dhe përjashtimin etnik, racor, fetar, gjuhësor e të tjerë. Kjo vizitë ishte pikë kthese në ndërtimin e mitit për Rugovën. Rivalët e tij politikë, më pas, do ta luftonin dhe godisnin vazhdimisht pikërisht në këtë pikë – në rrugën që ndiqte i ndjeri Rugova.
Miti për Rugovën, që atë ditë u çimentua, ishte pasojë, jo shkak, i vizitës së Robert Dole në Kosovë. Shkaku i asaj vizite ishte më i thellë: ky delegacion synonte të përçonte idenë e Pax Americana, që ishte në fillet e saj dhe, për dallim nga Pax Romana, Pax Islamica, Pax Mongolica dhe pax-të tjerë, nuk synonte të mbështetej në forcë, përveç situatave të domosdoshme. Këtë situatë gati e kishte krijuar diktatori Sllobodan Millosheviq, të cilit më vonë, në Krishtlindjen e vitit 1992, George Bush i Vjetër ia bëri me dije me kërcënimin se, nëse zbriste në Kosovë për qëllime të luftës – diçka që tashmë po e bënte në veri të ish-Jugosllavisë – amerikanët do të ishin aty për të mbrojtur shqiptarët dhe të tjerët që rrezikoheshin nga Millosheviqi. Lajmëtar i parë i kësaj vërejtjeje ishte vizita e senatorit Robert Doll, engjëllit Gabriel të Kosovës.
Shumë nga ata që kërkonin luftë në Kosovë para Marrëveshjes së Dejtonit, nuk kuptonin strategjinë amerikane, të cilën senatori Doll e kishte shpalosur atë ditë të nxehtë gushti. Kjo strategji vëzhgonte shpalosjen e projektit të Serbisë së Madhe: ashtu siç shpalosej ai projekt, amerikanët i dilnin përpara dhe e rrënonin në mënyrë graduale dhe progresive, deri në përfundimin e luftës në vitin 1999. Dejtoni ishte kthesa e parë serioze. Kur Sllobodan Millosheviqit i thanë në Dejton nëse do të pranonte tërheqjen e plotë ushtarake e policore nga Kosova, siç tregon një nga vartësit e tij të kohës, Nikola Shainoviq, ai kishte thënë se kurrë nuk mund të pranonte një gjë të tillë. Kur kjo ndodhi në qershor të vitit 1999, mbase Millosheviq e kuptoi qartë mesazhin e senatorit Bob Doll, dhënë Momçillo Trajkoviqit, se demokracia e lira do të vinte, deshën apo jo serbët. Organizimi i rezistencës së armatosur për çlirim nga ana e UÇK-së doli të jetë në vetëmbrojtje, ashtu siç kishte qenë ndjekja e luftës paqësore dhe vetorganizimi i shqiptarëve në vigjilje të shkatërrimit të ish-Jugosllavisë. Krejt kjo erdhi natyrshëm falë ndjekjes së porosive të senatorit Robert Doll, të cilat ishin profetike dhe mbushën me shpresë zemrat e çdo shqiptari, në një kohë kur në horizont nuk shihej asgjë tjetër përveç gjakut dhe dhunës etnike.
Prandaj, kur sot e vizitojnë kryeqytetin e Kosovës turistët e huaj dhe shohin bustin dhe një prej rrugëve kryesore të emërtuar pas Senatori Bob Doll, ata e përjetojnë vetëm një grimcë nga gjendja shpirtërore, emocionet dhe atmosfera kur Kosova e mirëpriti për herë të parë në shtëpinë e vet mikun e saj të madh amerikan.
(Autori është kryetari i parë i Gjykatës Kushtetuese dhe profesor i së drejtës dhe i marrëdhënieve ndërkombëtare)
