Shkruan: Gani Dreshaj
Një letër e hapur për komunitetin, historianët dhe mediat
Të nderuar bashkëqytetarë, historianë, gazetarë dhe intelektualë,
Në maj të vitit 1999, fshati Vrellë dhe e gjithë komuna e Istogut përjetuan një seri krimesh të tmerrshme lufte, që lanë plagë të thella dhe nuk duhet të harrohen kurrë. Ky është një apel për të gjithë ne që të ruajmë kujtesën historike dhe të dokumentojmë të vërtetën, pa vonesa dhe pa frikë.
Krimet ndaj familjes Dreshaj në malet e Lugu i Butë
Sylë Rame Dreshaj – i njohur si „Sylë Vrella“ – dhe bashkëshortja e tij Xufe Lipaj Dreshaj, u vranë mizorisht në malet e Lugu i Butë, me plumba në kokë, pranë njëri-tjetrit dhe shumë afër fshatit. Ata nuk ishin viktima të rastësishme. Sylë, si mjek popullor dhe shërues, kishte dedikuar jetën e tij për të ndihmuar komunitetin dhe për të mbrojtur besimin dhe shpresën në këtë zonë. Vrasja e tyre ishte një akt i synuar dhune, për të frikësuar komunitetin dhe për të goditur ata që mbështesnin lirinë.
Masakrat ndaj familjes Lipaj në fshat
Në pjesën e poshtme të fshatit, anëtarë të familjes Lipaj, që lidhen me nënën time, u masakruan – gra, burra të moshuar dhe të rinj. Trupat e tyre u hodhën në puse dhe u shkatërruan me dinamit, me qëllim të fshinin çdo gjurmë të krimit dhe të terrorizonin të gjithë komunitetin. Këto krime tregojnë brutalitetin ekstrem të luftës dhe dhunën sistematike ndaj civilëve.
Modele të dhunës sistematike në Istog dhe rrethinë
Ngjarjet në Vrellë dhe Studenicë nuk ishin të izoluara. Të tjera masakra, keqtrajtimi i të burgosurve në burgun e Dubravës, sulmet ndaj fshatrave të tjera në komunën e Istogut, dhe vrasjet e synuara të civilëve tregojnë një model të qartë: shkatërrim të strukturës sociale, kultivim të frikës dhe përpjekje për të fshirë gjurmët e krimeve.
Heshtja dhe mungesa e dokumentimit
Kur sot kërkojmë informacion për Istogun dhe masakrat, gjejmë shumë pak ose pothuajse asgjë. Historitë e viktimave dhe sakrificat e familjeve mbeten të pashkruara ose të harruara. Kjo heshtje nuk është vetëm një mungesë informacioni – është një padrejtësi e re ndaj viktimave dhe të mbijetuarve.
Thirrje për komunitetin, historianët dhe mediat
Unë bëj thirrje:
• Për historianët dhe akademikët: dokumentoni çdo histori, çdo viktimë, çdo familje të shkatërruar.
• Për gazetarët dhe mediat: publikoni faktet dhe rrëfimet, mbani gjallë kujtimin e viktimave.
• Për institucionet komunale dhe qytetarët: përkujtoni viktimat dhe mbështesni brezat e rinj që të mësojnë të vërtetën.
Humbja e familjeve Dreshaj dhe Lipaj nuk është vetëm dhimbje personale; është humbje kolektive, që prek strukturën morale dhe sociale të gjithë komunitetit. Kujtesa e tyre është një detyrë morale dhe historike.
Përfundim
E kaluara jonë është pjesë e identitetit tonë. Pa kujtesë dhe dokumentim të historisë, nuk ka të ardhme. Le të tregojmë respekt ndaj viktimave, kurajo ndaj historisë dhe përgjegjësi ndaj brezave.
