Arkeologët kanë zbuluar një vulë balte 2,600-vjeçare në Jerusalem, e cila mund të lidhet me një paralajmërim biblik për shkatërrim të afërt.
Artefakti, i njohur si bulla, daton nga periudha e Tempullit të Parë dhe mban një mbishkrim të lashtë hebraik që thotë: “E përket Yeda’yah (birit të) Asayahu.”
Ajo që e bën më të jashtëzakonshme zbulimin është se vula ruan ende një gjurmë gishti, që besohet se i përket zyrtarit të lashtë që e ka poseduar atë.
Arkeologët besojnë se emri i shkruar në vulë mund të lidhet drejtpërdrejt me një moment kyç në rrëfimin biblik për mbretin Josia të Judës, i cili nisi reforma të thella fetare pas zbulimit të një rrotulli të shenjtë në Jerusalem.
Rrotulla, që besohet se ka qenë një version i Ligjit të Përtërirë (Deuteronomit), përmbante mallkime të ashpra për mosbindje ndaj Zotit, duke përfshirë urinë, luftën, mërgimin dhe shkatërrimin e tokës dhe Tempullit.
Kur përmbajtja u lexua për Josian, ai u trondit aq shumë sa i grisi rrobat dhe dërgoi një grup zyrtarësh të besuar – përfshirë një burrë me emrin Asayahu – për të pastruar Jerusalemin nga praktikat pagane.
Vula e sapo zbuluar, që mban emrin e Yeda’yah, birit të Asayahu-t, ofron dëshmi të fuqishme për ekzistencën e zyrtarëve të përmendur në tekstet biblike dhe forcon rëndësinë historike e shpirtërore të atij zbulimi, sipas studiuesve.
Arkeologu Zachi Dvira, bashkëdrejtor i projektit, tha për The Times of Israel:
“Sigurisht, nuk jemi të sigurt se Asayahu i përmendur në këtë vulë është i njëjti me atë në Bibël. Por disa artefakte të tilla, të gjetura pranë Malit të Tempullit, mbajnë emra biblikë, dhe kjo ka kuptim, pasi nuk ishin objekte që përdoreshin nga njerëzit e zakonshëm.”
Shenjat në pjesën e pasme të vulës sugjerojnë se ajo është përdorur për të mbyllur një qese ose enë magazinimi, e lidhur me një litar, dhe stili i shkrimit e vendos atë në fundin e periudhës së Tempullit të Parë, rreth fundit të shekullit VII ose fillimit të shekullit VI p.e.s.
Kjo përkon me periudhën kur, sipas Biblës, mbreti Josia urdhëroi restaurimin e Tempullit në Jerusalem, i njohur edhe si Tempulli i Solomonit. Tempulli më vonë u shkatërrua nga babilonasit në vitin 586 p.e.s.
Gjatë renovimeve, punëtorët zbuluan rrotullën e shenjtë, Sefer haTorah, që studiuesit besojnë se ishte një version i hershëm i Pesë Librave të Moisiut, veçanërisht Ligji i Përtërirë – një ngjarje e përmendur në 2 Mbretërve 22:12 dhe 2 Kronikave 34:20.
Kur u lexua për Josian, paralajmërimet e saj për mëkatet e popullit dhe ndëshkimin hyjnor e lanë atë të shokuar. Një profeteshë e përmendur në 2 Mbretërve 22:16–17 konfirmoi katastrofën që do të binte mbi Jerusalem.
Sipas 2 Mbretërve 23, Josia dërgoi zyrtarë për të shkatërruar faltoret dhe altarët e Baalit, Asherah, Molekut dhe perëndive të tjera të huaja – madje i përdhosi ato për të siguruar që të mos përdoreshin kurrë më.
Ndër ata zyrtarë ishte Asayahu, i përshkruar si “shërbëtori i mbretit”. Duke marrë parasysh statusin e tij të lartë, studiuesit sugjerojnë se është krejtësisht e mundur që i biri, Yeda’yah, të ketë ndjekur gjurmët e tij dhe të ketë mbajtur një post të lartë në oborrin mbretëror apo administratën e Tempullit.
Zbulimi i kësaj vule balte me mbishkrimin “Yeda’yah, biri i Asayahu” ka ngjallur entuziazëm të madh mes studiuesve, të cilët besojnë se ajo lidhet drejtpërdrejt me ngjarjet biblike të përshkruara në periudhën e mbretit Josia.
Ekspertët nga Projekti i Siftimit të Malit të Tempullit thonë se lidhja është shumë e besueshme, duke theksuar se vula të tilla përdoreshin vetëm nga zyrtarë me autoritet të lartë.
Fakti që u zbulua pranë Malit të Tempullit shton peshë në teorinë se Yeda’yah ka shërbyer në një rol të rëndësishëm gjatë periudhës së Tempullit të Parë.
Sfondi historik është po ashtu mbresëlënës. Vetëm disa dekada pas zbulimit të rrotullës, Jerusalemi u pushtua nga mbreti babilonas Nabukodonosor. Muret e qytetit u thyen, Tempulli u shkatërrua dhe shumë banorë u vranë ose u dërguan në mërgim – përfshirë pjesëtarë të elitës sunduese.
Gjatë rrethimit, furnizimet kryesore për qytetin vinin nga depot mbretërore dhe të Tempullit, të mbushura me grurë, vaj, verë, bishtajore dhe mjaltë.
Këto furnizime mbylleshin me vulë balte që mbanin emrin e zyrtarëve përgjegjës. Një vulë tjetër e zbuluar më parë mbante emrin “[He]zelyahu, biri i Immer”, një zyrtar që besohet të ketë punuar në arkën e Tempullit.
Tani, vula e re me emrin Yeda’yah, biri i Asayahu, duket se tregon një histori të ngjashme – duke sugjeruar se edhe ai ishte përgjegjës për një prej këtyre depot kritike të ushqimit në kohët e fundit të Mbretërisë së Judës. /GazetaExpress/
